|
Ўзингда бўлмаган нарсани сотиш жоиз эмас
Товарга тўлиқ эга бўлмай туриб уни сотиш жоиз бўлмайди. Мана шу ҳолда сотса бай ботил бўлади. Бу қуйидаги икки ҳолатга тўғри келади:
Товарни унга эга бўлмай туриб сотиш.
Товарни сотиб олганидан кейин, лекин уни қўлига тутқазилмай, унга тўлиқ эга бўлмай туриб сотиш.
Унга тўлиқ эга бўлиши учун қабз қилиши шарт. Чунки савдо битими эга бўлиш асосида юзага келади. Модомики товарга ҳали эга бўлмаган экан ёки уни сотиб олган бўлсаю лекин уни ўз қўлига киритмагани учун унга ҳали тўлиқ эга бўлмаган бўлса бунда савдо битими юзага келмаган бўлади. Чунки бунда шаръан битим воқе бўладиган маҳал (яъни савдо моли) йўқ бўлган бўлади. Росулуллоҳ с.а.в. сотувчи эга бўлмаган нарсани сотишдан қайтардилар. Аҳмад Ҳаким ибн Ҳизомдан шундай деганини ривоят қилди: Мен: ё Росулуллоҳ, олдимга бир киши мендан ўзимда йўқ нарсани сотишни сўраб келяпти, унга сотадиган нарса менда йўқ. Унга кейинчалик бозордан олиб сотаман, дедим. Пайғамбаримиз с.а.в. дедилар:
«لاَ تَبِعْ مَا لَيْسَ عِنْدَكَ»
«Ўзингда йўқ нарсани сотма». Амр ибн Шуайб отасидан, у бобосидан ривоят қилади: Росулуллоҳ с.а.в. дедилар:
«لاَ يَحِلُّ سَلَفٌ وَبَيْعٌ، وَلاَ شَرْطَانِ فِى بَيْعٍ، وَلاَ رِبْحُ مَا لَمْ تَضْمَنْ، وَلاَ بَيْعُ مَا لَيْسَ عِنْدَكَ»
«Салаф ва бай, байда икки шарт, зомин бўлмаган нарсанинг фойдаси ва ўзингда йўқ нарсани сотиш ҳалол бўлмайди». Абу Довуд ривояти. Росулуллоҳ с.а.в.нинг «ўзингда йўқ нарсани…», деган сўзлари умумий бўлиб, мулкингда бўлмаган нарса, топшириш қудратингда бўлмаган нарса ва тўлиқ сенинг мулкинг бўлмаган нарсанинг ҳаммаси унинг остига киради. Буни қабз қилмаган нарсани сотишдан қайтариш ҳақида ворид бўлган ҳадислар қувватлайди. Бу ҳадислар тўлиқ ўз мулки қилиб олиш учун қабз қилиш шарт бўлган нарсаларни сотишдан қайтарди. Демак бу ҳадислар шунга далолат қиладики, киши бирон нарсани тўлиқ сотиб олган деб ҳисобланиши учун ўша нарсани қабз қилиши шарт бўлса, то уни қабз қилмагунча уни сотиши жоиз бўлмайди. Бундай нарсани сотиш эга бўлмаган нарсани сотиш ҳукмида бўлиб қолади. Бунга далил Набий с.а.в.нинг ушбу сўзларидир:
362-бет
Бетлар: 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308 309 310 311 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323 324 325 326 327 328 329 330 331 332 333 334 335 336 337 338 339 340 341 342 343 344 345 346 347 348 349 350 351 352 353 354 355 356 357 358 359 360 361 362 363 364 365 366 367 368 369 370 371 372 373 374 375 376 377 378 379 380 381 382 383 384 385 386 387 388 389 390 391 392 393 394 395 396 397 398 399 400 401 402 403 404 405 406 407 408 409 410 411 412 413 414 415 416 417 418 419 420 421 422 423 424 425 426 427 428 429 430 431 432 433 434